2010’da MSGSÜ’de gerçekleştirdiğimiz sempozyumun hazırlığı sürecinde, Tanpınar’ın Türkiyat Enstitüsü’ndeki arşivinde çalışıyordum. Pembe renkli karton dosyaların içinde eşelenirken önce Tanpınar’ın çoğu hiç yayımlanmamış yetmiş kadar fotografını buluverdim. Nedense o güne kadar hiçbir araştırmacının dikkatini çekmemişlerdi. Ardından, kime yazıldığı küçük çaplı bir edebiyat tartışmasına da yol açan Antalyalı öğrenciden gelen mektup çıktı ortaya. Bir erkek tarafından yazıldığı belli olan bu mektup tartışmaya da son noktayı koyuyordu. Ancak hepsinden önemlisi, sıkı bir okur olduğunu bildiğimiz Tanpınar’ın o hep merak ettiğimiz kütüphanesini kısmen de olsa aydınlatan önemli bir belgeye ulaşmamdı. Belli ki yazarın ölümünün ardından evi tasfiye edilirken kütüphanesindeki kitaplar da listelenmişti. Farklı el yazılarıyla, aceleyle tutulmuş olan bu listeler hakkında bilgi alabilmek için asistanı sayın Turan Alptekin’e başvurdum. Alptekin her zamanki nezaketi ve yardımseverliğiyle sorularımı cevaplayan uzun bir mektup gönderdi. Şöyle diyordu:
“….
Gelelim kitaplarının listesine: Eski ve yeni harflerle Türkçe kitap listeleri, Dr. Tarık Temel ya da Necmeddin Halil Onan’ın el yazıları olmalıdır. İlk beş sahifede, değişik bir mürekkeple Kenan Tanpınar’ın imzası var. Fransızca kitapların listeleri ayrı kişilerce yapılmış. Araya benim el yazım bulunan bir sahife de karışmış. ‘Valéry-Oeuvre Complète’ yazısı benim el yazım ve ne zaman ne için yazdığımı bilmiyorum. Altta, ‘Karşılaşmassanız’ yazısı Kenan Tanpınar’ın… Fransızca kitap listeleri konusunda Birol Emil Beyin bilgisi olabilecektir.
(Listeleri incelerken, bir an kendimi görevden kaçmış biri gibi duyumsadım ve üzüldüm.)
Tanpınar’ın 1953 yılında Paris’e gidişinde Narmanlı’daki evi boşaltırken bana devrettiği İngilizce polis romanlarını, göçer kiracı yaşamım yüzünden koruyamadığım için şimdi üzgünüm. Güzel bir yazı konusu olabilirdi. Aralarından Fransızca olanları uzun süre koruyabildim. Biri Louis-Charles Royer’nin o yıllarda çok okunan Haras Humain’i; öbürü Pierre Louïs’indi sanırım, biri aldı ve bir daha geri gelmedi, Antologie de l’Erotisme adlı küçük boyda bir antoloji. Bir de La dame en blanc adlı İngilizceden çeviri bir roman ve Anna Karenina’nın yine Fransızca, resimli bir kısaltılmış yayını. Yalnız ilki elimde kalabilmiş.
Tanpınar Fakültedeki odasındaki kitaplarını ise benden hiç esirgememiş, okumamı istemiş ve onlardan serbestçe yararlanma iznini vermiştir. Kültürüne erişmezseniz, kendisine yardım da edemezdiniz.
Andre Gide’in ‘Oedipe-Roi’sını içeren Theatre’ı ile Amiel’in Journal İntime’inden Bir Kütür-Bir İnsan kitabımda söz ettim.
Bunları size, bir yazarın kaynaklarını tam olarak belirlemenin güçlüğünü belirtmek için yazdım. Hepimiz kıymetli bazı kitaplarımız dışında kütüphanemizi zaman zaman yenileriz. Yenilerini alınca Verlaine’leri bana verdiği gibi, Tanpınar’ın başka dostlarına, öğrencilerine verdiği kitaplar da olabilecektir. Bununla birlikte, elinizdeki listenin yayımlanması, Tanpınar’ın zekâsını besleyen kaynakları bir ölçüde gözler önüne serebilir.
Claude Pichois ve André M. Rousseau, ortak eserleri La Littérature Comparée adlı çalışmalarında ‘etki’ ve ‘kaynak’ araştırmaları için önerdikleri geniş bir proğramla birlikte, ‘kaynak’ araştırmalarında yazarların özel kitaplıkları üzerinde de duruyorlar:
‘(…) Yazarların ellerinde bulundurmuş oldukları kitapların kataloglarından yararlanılmalıdır: Voltaire ve Goethe’nin ellerindekiler yayımlanmış bulunuyor (Birincide İngilizce eser hiç de az olmadığı halde, ikincisinde ne İngilizce ve ne de Fransızca esere rastlanmadadır). Bununla birlikte, bir kitabın, hattâ kesilip açılmış olsa bile, bir rafta okunmadan yer alabileceğini de unutmayacağız: Gide, ciltlerini parfüm şişelerinin ardına gizleyerek Byron’ı içeriğinden soyutlayan Barrès’e takılmadadır. Okunmuş bir kitabın, eğer bir dosttan alınıp geri verilmiş ya da bir başka dosta verilmiş değilse, bazan bir halk kitaplığında (Paris Bibliothèque Nationale’in okuma kayıtları korunmada ve ilgi çekecek araştırmalara açık bulunmaktadır), ya da bir okuma salonunda olabileceği de unutulmamalıdır. Kendisine gönderilen kitapları elden geçirdikten sonra Lamartine, onları kayınbiraderine gönderiyordu ve Jocelyn üzerine tezinde Henri Guillemin, elinde bulundurduğu İngilizce kitapların dökümünün onun İngilizce okumalarının tam bir toplamını elde etmeye yetmeyeceğini gösterdi.’
Bu aktarmayı konuyla ilgili olduğu için mektubuma katmamı hoş görmenizi rica ediyorum. Eserin Milli Eğitim yayınları arasında çıkan çevirisi anlaşılmazlıklarla dolu olduğu için, yabancı dilinizin İngilizce ağırlıklı olabileceği düşüncesiyle bölümü kendi çevirimle size ulaştırmak istedim. (…) Başarı dileklerimle, selâm ve saygılarımla.
Turan Alptekin
Sayın Turan Alptekin’in bu aydınlatıcı mektubu, elimdeki kitap listesini yayımlamam konusunda beni yüreklendirdi. Bu listede yaklaşık beş yüz kadar kitap bulunuyor. Şüphesiz Tanpınar’ın kütüphanesi bu kadarla sınırlı değildi. Savruk yaşadığını ve son derece eli açık biri olduğunu bildiğimiz Tanpınar’ın kütüphanesi kim bilir kaç kez kurulup dağılmıştır. Yine de Tanpınar’ın edindiği, okuduğu ve son yıllarında evinde tuttuğu bu kitaplar, Alptekin’in de işaret ettiği gibi, bir yazarın dünyasını aydınlatmak konusunda önemli bir bulgudur. Kitapların çoğunun Fransızca olması, dikkate değer bir kısmının da resim albümlerinden ve kataloglardan oluşması, okurlarını şaşırtmayacaktır.
Handan İnci